November 23, 2022

Гелий – на Земле и во Вселенной

Гелий – на Земле и во Вселенной

Гелий на Земле – редкий гость, это инертный, одноатомный газ без цвета, вкуса и запаха. Гелий рождается в процессах радиоактивного распада, летучий и легкий уходит из минералов и горных пород в атмосферу, из атмосферы – в космос.

Как сообщается в статье В. Станцо «Гелий: земной и звёздный» (журнал «Химия и жизнь»), гелий в земной коре накапливается очень медленно. Он добывается из природного газа, но есть и во многих минералах с плотной структурой, в том числе в таких известных, как гранит, магнетит и апатит.

По распространённости во Вселенной и по легкости он занимает второе место после водорода. Его температура кипения — самая низкая среди всех известных веществ.

Интересен тот факт, что этот химический элемент открыт в 1868 году астрономами во время солнечного затмения. Он получил название гелий от греческого «гелиос» – солнце. В 1881 году его открыли в вулканических газах. В конце XX века Уильям Рамзай первым из исследователей получил образец земного гелия, который был очень легким.

Гелий широко применяется в самых разных отраслях промышленности. Первое применение гелия было осуществлено в дирижаблестроении. Это стало возможным после того, когда гелий стали извлекать из сравнительно богатых им природных газов.

В нефтегазовой отрасли гелий используют для поиска мест утечек в подземных газопроводах – для этого гелий вводят в рабочий объем тестируемого объекта.

Воздухом, в котором азот заменен на гелий, в родильных домах дышат недоношенные младенцы. Гелиевый воздух помогает лечить людей, страдающих бронхиальной астмой и некоторыми другими тяжелыми болезнями, избавляет от азотного наркоза водолазов.

Гелий также широко применяется в атомной энергетике, металлургии, пищевой промышленности, производстве техники и других направлениях.

Geliy – yerda va koinotda

Geliy – yer yuzida noyob unsur bo‘lib, u rangsiz, ta'msiz va hidsiz inert bir atomli gazdir. Geliy radioaktiv parchalanish jarayonlarida tug‘iladi, uchuvchan va yengil bo‘lib, minerallar va tog‘ jinslaridan atmosferaga, atmosferadan kosmosga o‘tadi.

V. Stansoning “Geliy: yer va yulduz” (Kimyo va hayot jurnali) maqolasida keltirilganidek, geliy yer qobig‘ida juda sekin to‘planadi, U tabiiy gazdan qazib olinadi, lekin shu bilan birga zich tuzilishga ega bo‘lgan ko‘plab minerallarda, jumladan, granit, megnetit va apatit kabi ma'lum elementlarda mavjud. Koinotda tarqalganligi va yengilligi bo‘yicha vodoroddan so‘ng ikkinchi o‘rinni egallaydi. Uning qaynash harorati – barcha ma'lum moddalar orasida eng past hisoblanadi.

Qizig‘i shundaki, bu kimyoviy element astronomlar tomonidan 1868 yilda quyosh tutiilishi paytida kashf etilgan. Uning nomi yunoncha «gelios»-quyosh so‘zidan olingan. U 1881 yilda vulqon gazlarida topilgan. XX asrning oxirida Uil'yam Ramzay tadqiqotchilar orasida birinchilardan bo‘lib, juda yengil bo‘lgan geliyning yerdagi namunasini oldi.

Geliy sanoatning turli sohalarida qo‘llaniladi. Geliydan ilk bora dirijablsozlikda qo‘llanilgan. Bu nisbatan boy tabiiy gazlardan geliy olina boshlaganidan so‘ng mumkin bo‘ldi. Neft-gaz sohasida geliy yer osti gaz quvurlaridagi oqib chiqib ketish joylarini izlash uchun foydalaniladi. Buning uchun geliyni sinovdan o‘tkazilayotgan ob'ektning ish hajmiga kiritiladi.

Tug‘ruqxonalarda chala tug‘ilgan chaqaloqlar azot geliy bilan almashtirilgan havoda nafas oladi. Geliy havosi bronxial astmasi va boshqa ayrim jiddiy kasalliklar bilan og‘rigan odamlarni davolash, g‘avvoslarni azotli behushlikdan xalos qilishga yordam beradi. Geliy shuningdek, atom energetikasi, metallurgiya, oziq-ovqat sanoati, texnika ishlab chiqarish va boshqa yo‘nalishlarda keng qo‘llaniladi.